Publikacje
Jak realizować podstawę programową z dziećmi
z doświadczeniem migracyjnym?
Zmiana miejsca zamieszkania lub czasowego pobytu, czyli tak zwana migracja to nieodzowny element życia wielu ludzi. Motywacje takiego zjawiska mogą być rozmaite: od czynników ekonomicznych, po ucieczki z kraju spowodowane złą sytuacją polityczną, konfliktem zbrojnym, represjami, dyskryminacją i wówczas możemy mówić o migracji przymusowej, uchodźctwie. Nie można pominąć również czynników środowiskowych. Często zdarza się, że ludzie uciekają przed klęskami żywiołowymi takimi jak tornada, wichury, huragany, liczne i obszerne pożary, powodzie i trzęsienia ziemi.
Według badań prowadzonych przez NIK, w ostatnich latach liczba dzieci cudzoziemskich w polskich szkołach znacząco wzrosła. Z podanych wyników ewidentnie można wywnioskować, że zjawisko migracji do Polski staje się coraz częściej spotykanym zjawiskiem społecznym, dlatego system edukacji musi stawić czoła wyzwaniom związanym z organizacją kształcenia uczniów cudzoziemskich. Obecnie wzmożony napływ obcokrajowców jest spowodowany konfliktem zbrojnym za wschodnią granicą Polski. Edukacja dzieci pochodzących spoza granic Polski stawia nie tylko przed placówkami oświatowymi, środowiskiem szkolnym, rówieśniczym, ale także samymi nauczycielami nowe zadania, którym warto się przyjrzeć.
W odpowiedzi na kluczowe pytanie: Jak realizować podstawę programową z dziećmi z doświadczeniem migracyjnym? warto zwrócić uwagę na aspekty kulturowe, edukacyjne oraz kontakty interpersonalne. Migracja zawsze w mniejszym lub większym stopniu powoduje konieczność uczestnictwa w zupełnie innym świecie niż dotychczas, co na pewno dla wielu dzieci jest problematyczne. Sam język nowego kraju, którym posługują się rodowici mieszkańcy może stanowić pierwszą trudność. W kontakcie z dziećmi migrującymi nierzadko można spotkać się także z konfliktami wartości, co jest oczywiste ze względu na to, że pochodzą z innego kraju, czasem nawet kontynentu, w którym kultura i tradycje są zupełnie inne niż w obecnym kraju zamieszkania. Z tego powodu wykonywanie zawodu pedagoga wiąże się z koniecznością rozumienia tematu Inności i Odmienności, z posiadaniem szerokich kompetencji profesjonalnych, niezbędną wiedzą o podobieństwach i różnicach, a także z posiadaniem kluczowych cech, jakimi są wrażliwość, empatia, zrozumienie, cierpliwość, a przede wszystkim indywidualne podejście do każdego dziecka. Rolą nauczycieli jest dostosowanie metod, technik i form pracy do potrzeb i możliwości każdego ucznia. Ważne jest dla nich również odpowiednie dobranie treści kształcenia. Zadaniem nauczycieli jest wspieranie postępów, a także zauważanie mocnych stron ucznia, by na ich bazie formułować osobiste wyzwania. Trzeba pamiętać, że w pierwszej kolejności nauczyciele, pedagodzy, psycholodzy powinni dążyć do jak największego zminimalizowania skutków i konsekwencji szoku akulturacyjnego. Możliwe jest to poprzez budowanie w uczniu poczucia własnej tożsamości. By w procesie edukacji i realizacji podstawy programowej skutecznie zaplanować holistyczny rozwój całej grupy, warto dokonać analizy i diagnozy każdego wychowanka, z perspektywy jego potrzeb, możliwości i predyspozycji. Przydatne może okazać się zapoznanie z dotychczasową dokumentacją, poznanie historii rodzinnej i uwarunkowań środowiskowych, dostrzeżenie mocnych i słabych stron.
Częstym problemem wśród dzieci z doświadczeniem migracji jest słaba znajomość języka kraju, do którego przybywają lub całkowity brak tej umiejętności. Aby uczeń mógł dobrze zaadoptować się w nowym otoczeniu powinien umieć porozumieć się w języku kraju, w którym obecnie mieszka, zwłaszcza jeśli taka sytuacja dotyczy dzieci. Rozwijanie umiejętności posługiwania się językiem polskim, a także dbałość o wzbogacanie zasobów słownictwa umożliwia uczniom cudzoziemskim sprawną komunikację oraz daje możliwość łatwiejszego obcowania z materiałami edukacyjnymi stworzonymi w języku polskim. Dziecko rozumie co czyta, rozumie polecenia które są do niego kierowane, umie wyrazić swoją opinię i formułuje zdania w sposób zrozumiały dla grupy.
Dzieci z doświadczeniem migracji mierzą się nierzadko również z licznymi stereotypami na swój temat. Wówczas konieczna jest interwencja nauczyciela, psychologa lub pedagoga w celu zapobiegnięcia eskalacji tego zjawiska. Dobrym momentem na włączenie
i zintegrowanie grupy z uczniem zagranicznym jest organizowanie imprez sportowych, dni międzykulturowych a także festynów, podczas których dzieci cudzoziemskie przedstawiają pieśni i tańce ludowe, przygotowują regionalne dania. Takie działania są olbrzymim wsparciem dla dziecka z doświadczeniem migracji w procesie adaptacji do życia w nowym kraju. Poprzez takie działania poczucie wartości tych dzieci wzrasta, a ich poczucie przynależności do grupy staje się silniejsze. Poczucie bezpieczeństwa, akceptacji staje się dla dzieci cudzoziemskich, a także dla nauczyciela pomostem prowadzącym do realizacji kolejnych obszarów i punktów podstawy programowej. Wprowadzając często z reguły proste rozwiązania do codziennej pracy, można niezwykle skutecznie pomóc dzieciom z doświadczeniem migracji zaadaptować się w nowej rzeczywistości. Takimi rozwiązaniami może być przygotowywanie dwóch wersji kart pracy – łatwiejszej i trudniejszej. By w grupie nie stwarzać sytuacji do sprzeczek i napięć między wychowankami, że któreś z dzieci ma łatwiej a inne ma trudniej, warto dać wybór każdemu z dzieci, które zadania chce wykonać. Trafne może okazać się również stosowanie przekazu polisensorycznego, tak zwanego wielozmysłowego. Taki rodzaj pracy daje możliwość uczniowi cudzoziemskiemu, który nie zna jeszcze dobrze języka polskiego zrozumienie obowiązkowego materiału przy pomocy grafik, rysunków, figur bądź innych przedmiotów. Kolejnym praktycznym rozwiązaniem może być podzielenie dzieci na mniejsze grupki, tylko i wyłącznie dla swojej wiedzy, bez ujawniania tego publicznie – by nie wywoływać stygmatyzacji i szufladkowania. Podział uczniów na mniejsze podzespoły może nam pomóc lepiej zorganizować pracę na lekcji dostosowując odpowiednie środki, metody i techniki pod potrzeby określonej grupy. Inną formą pracy z uczniem z doświadczeniem migracyjnym są zajęcia wyrównawcze oraz praca indywidualna. W ten sposób kadra pedagogiczna stara się wyrównać deficyty edukacyjne i zadbać o to, aby dziecko nie miało kłopotów z przyswojeniem nowej wiedzy. Wszystkie działania prowadzone w czasie trwania tych zajęć mają na celu pomoc w spełnianiu wymagań edukacyjnych, które wynikają
z obowiązującej podstawy programowej.
Organizując zróżnicowany model nauczania często pułapką może stać się skierowanie całej swojej uwagi na jednego ucznia, pozostawiając resztę grupy „samym sobie”. Wówczas trzeba pamiętać, iż w takim podejściu istoty jest system organizacji pracy nauczyciela. Istotne jest skupienie się na wsparciu i pomocy każdemu z uczniów, w taki sposób by nikt inny nie poczuł się zlekceważony, pominięty lub osamotniony. Planując zajęcia trzeba stworzyć dziecku taką przestrzeń by mogło osiągnąć sukces, pamiętając przy tym, że dla każdego z wychowanków określenie „sukces” może oznaczać zupełnie co innego.
Ważne jest, aby wychowawcy byli świadomi wyzwań, które istnieją w grupie wielokulturowej. Nauczyciele powinni wykorzystywać zróżnicowane metody nauczania, promowane jest również stałe doskonalenie kultury dialogu i kompetencji międzykulturowych. Należy również zwracać uwagę na dostrzeżenie mocnych stron ucznia cudzoziemskiego. Ważne jest dostrzeganie jego postępów i sukcesów . Istotne jest również angażowanie dziecka z doświadczeniem migracji w życie społeczne, powierzanie mu obowiązków z których musi się wywiązać. Już od etapu przedszkolnego istotne jest wpajanie najmłodszym podopiecznym postawy otwartości i tolerancji by przygotowywać ich nie tylko na spotkanie z „Innym”, ale również na życie we wspólnocie.
Literatura:
- Młynarczuk-Sokołowska, Doświadczenie migracji w badaniach, edukacji i praktyce życia codziennego. Tytułem wprowadzenia., „Kultura i Edukacja” nr. 3 (129), 2020.
- Młynarczuk-Sokołowska A., Na uchodźczej ścieżce: doświadczenie przymusowej migracji w procesie edukacji formalnej, „Forum pedagogiczne”, T.10 nr 2, 2020.
- Lachowicz B., Uczniowie z różnych kultur w szkole, Warszawa 2015.
- Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 sierpnia 2017 r. w sprawie kształcenia osób niebędących obywatelami polskimi oraz osób będących obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw (Dz.U. z 2017 r., poz. 1655)
- Oficjalna strona internetowa Najwyższej Izby Kontroli: https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/ksztalcenie-dzieci-cudzoziemcow-i-powracajacych-do-kraju.htmlOficjalna strona internetowa
- Oficjalna strona internetowa Najwyższej Izby Kontroli: https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/ksztalcenie-dzieci-cudzoziemcow-i-powracajacych-do-kraju.html
Opracowała: Anna Gruszczyńska.